Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Wydział Medyczny Uniwersytetu
we Wrocławiu w latach 1811–1945

W wyniku reformy uniwersyteckiej Humboldta, król pruski Fryderyk Wilhelm III mocą rozkazu gabinetowego z dnia 24 kwietnia 1811 r. przeniósł uniwersytet z Frankfurtu nad Odrą, zwany Viadriną, do Wrocławia, łącząc go z działającą we Wrocławiu od 1702 r. Akademią Leopoldyńską.

Nowy uniwersytet otrzymał nazwę Universitas Litterarum Vratislaviensis, wkrótce zmienioną na Universitas Wratislaviensis. W czasie uroczystych obchodów setnej rocznicy istnienia uniwersytetu w 1911 r. nadano mu nazwę „Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma”. Pierwszym rektorem i zarazem pierwszym dziekanem Wydziału Medycznego Uniwersytetu Wrocławskiego mianowano dotychczasowego rektora Viadriny, medyka, profesora Karla Augusta Wilhelma Berendsa.
Uniwersytet przejął gmach główny Akademii Leopoldyńskiej, a majątek Viadriny przetransportowano barką po Odrze w 140 skrzyniach zawierających kompletny zestaw książek, zbiory anatomiczne i mineralogiczne. Wydział Medyczny, jako jeden z pięciu wydziałów nowej uczelni, został powołany na podstawie dokumentu zawierającego plan połączenia Viadriny i gmachu głównego Leopoldiny, podpisanego przez samego króla 3 sierpnia 1811 r. Organizacją i strukturą Wydziału Medycznego zajmowała się Akademicka Komisja Organizacyjna, która przejęła ogół spraw związanych z przenoszeniem, urządzeniem nowej uczelni, wyposażeniem instytutów, katedr i klinik.
Całej uczelni brakowało pomieszczeń i wyposażenia, szczególnie dla pracowni, zakładów i klinik Wydziału Medycznego. Wykorzystano w tym celu pomieszczenia Theatrum Anatomicum, utworzonego 2 listopada 1773 r. w Szpitalu Wszystkich Świętych, nazywanego później Królewskim Instytutem Anatomii oraz Zakładu Położniczego (Entbindungsanstalt) założonego w 1781 r.

W Królewskim Instytucie Anatomii odbywały się początkowo półroczne kursy, a od 1823 r. 3-letnie studia dla przyszłych chirurgów (Wundärzte), dlatego popularnie był nazywany Szkołą Chirurgów, którą we Wrocławiu zorganizowano na wzór podobnej szkoły w Berlinie, określanej tam jako Pepiniére.
W szkole tej uczono podstaw medycyny, przede wszystkim anatomii na zwłokach ludzkich. Szkołę Chirurgów we Wrocławiu rozwiązano w 1843 r.
Trzeba pamiętać, że Wydział Medyczny we Wrocławiu tworzono w XIX w., w czasach wszechstronnego rozwoju zarówno nauk teoretycznych, jak i praktycznych. Bez przesady można więc powiedzieć, że wydział powstawał przez cały wiek.
Od początku swego istnienia Wydział Medyczny miał pięć katedr: anatomii, fizjologii, medycyny wewnętrznej, położnictwa i chirurgii. Wśród profesorów medycyny działających we Wrocławiu w XIX w. na szczególne wyróżnienie zasługują (w porządku alfabetycznym):

Wszyscy wymienieni, jak również i inni uczeni Wydziału Medycznego, w omawianym okresie są znani każdemu lekarzowi, a ich osiągnięcia na trwałe zapisano na kartach historii medycyny. Według powszechnej opinii na przełomie XIX i XX w. Wydział Medyczny we Wrocławiu osiągnął znaczenie „europejskiej szkoły lekarskiej”, w której tworzeniu, obok Niemców, brali udział Polacy, Czesi i Żydzi.
We Wrocławiu, szczególnie przed 1918 r., pobierało naukę wielu studentów pochodzących z Wielkopolski i ze Śląska. W latach 1811–1939 na Wydziale Medycznym studiowało 1284 Polaków. W tym samym czasie 275 lekarzy polskich obroniło rozprawy doktorskie na stopień doktora medycyny i chirurgii (...).

W czasach niemieckich na Wydziale Medycyny Uniwersytetu w Breslau nadano 56 doktoratów honorowych. Doktorami honoris causa zostali m.in.: Johann Ludwig Christian Gravenhorst (1851 r.) – profesor przyrodoznawstwa na Uniwersytecie Wrocławskim, rektor Uniwersytetu w 1828 r.; Traugott Wilhelm Gustav Benedict (1859 r.) – rektor Uniwersytetu w 1842 r., profesor medycyny; Karol Darwin (4 sierpnia 1861 r. w święto 50-lecia Uniwersytetu); Thomas Henry Huxley (1861 r.) – fizjolog, lekarz, członek i prezes Towarzystwa Królewskiego w Londynie; Friedrich Ludwig Ferdinand Wegner (1869 r.)
– nadworny lekarz dentysta z Wrocławia; Hans Karl Leopold Barkow (1871 r.) – rektor
w 1850 r., profesor anatomii; Felix Dahn (1911 r.) – rektor w 1895 r. (doktorat na Wydziale Medycznym); Paul Ehrlich (3 sierpnia 1911 r. podczas święta 100-lecia Uniwersytetu) – profesor uniwersytetu we Frankfurcie nad Menem, laureat Nagrody Nobla, pionier chemioterapii (salwarsan); Carl Partsch (25 maja 1921 r.), Walter Bruck i Hans Riegner (13 stycznia 1925 r.) – wrocławscy profesorowie stomatologii; Keizo Dohi (28 lutego 1927 r.) – profesor medycyny z Tokio; Johannes Gadamer (29 czerwca 1927 r.) – profesor w Instytucie Farmacji Breslau Universität oraz Shmamine Toru (14 stycznia 1930 r.) – dyrektor Instytutu Stomatologii w Tokio.

Na skutek działań wojennych, gdy miasto Wrocław ogłoszono twierdzą, Uniwersytet Wrocławski 12 stycznia 1945 r. został przeniesiony do Drezna. Po zakończeniu drugiej wojny światowej, po 133 latach działalności niemiecki uniwersytet przestał praktycznie istnieć. Rozpoczęła się druga epoka historyczna Uniwersytetu Wrocławskiego, który wraz z Politechniką Wrocławską na mocy dekretu Rady Ministrów i prezydium Krajowej Rady Narodowej z 24 sierpnia 1945 r. został przekształcony w Polskie Szkoły Akademickie.
(Cyt. za: Waldemar Kozuschek, Rys historyczny Wydziału Medycznego Uniwesytetu we Wrocławiu 1811–1945 [w:] Udział medycyny wrocławskiej w rozwoju nauk medycznych w ujęciu historycznym. Wybrane kierunki, Wrocław 2000, s. 10–12).
 
Tekst: Barbara Bruziewcz-Mikłaszewska

Medycyna uniwersytecka
we Wrocławiu po 1945 r.

 
W 1945 r. Wrocław był zniszczony w 75%. W czasie wyburzania budynków przy dzisiejszym Placu Grunwaldzkim, przygotowywanym na lotnisko twierdzy Wrocław, był zagrożony kompleks klinik uniwersyteckich położonych nad Odrą, wybudowanych pod koniec XIX w. na terenie Ogrodu Maxa. Kliniki ocalały, stan budynków po zakończeniu wojny 8 maja 1945 r. był jednak zły. Dachy zostały uszkodzone w 50–80%, budynki kliniki laryngologicznej i pediatrycznej oraz neurologicznej i psychiatrycznej były prawie całkowicie zniszczone. Niemcy wywieźli i ukryli w okolicznych miastach 60% wyposażenia klinik.
Po II wojnie światowej pierwsi kierownicy zakładów teoretycznych i klinik Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej, nawiązując do bogatych tradycji lwowskiej szkoły, wzbogacili jednocześnie dawny dorobek naukowy wrocławskiej medycyny. Tworząc włas­ną tożsamość, kontynuowali i pomnażali osiągnięcia pracowników Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie i Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma w Breslau, który tę naz­wę otrzymał w 1911 r. w 100-lecie połączonej Viadriny z Leopoldiną.
W kwietniu 1945 r. w Krakowie rozpoczęto konstytuowanie przyszłych władz Wrocławia. Na prezydenta Wrocławia wyznaczono dr. Bolesława Drobnera. Powstał komitet, którego zadaniem było przygotowanie grupy organizacyjnej do stworzenia podwalin administracji miasta Wrocławia. Na Uniwersytecie Jagiellońskim powołano Grupę Naukowo-Kulturalną, której celem było zorganizowanie nauki i kultury w wyzwolonym Wrocławiu. Na czele, przybyłej do Wrocławia 9–10 maja 1945 r., Grupy Naukowej zabezpieczającej mienie przedwojennych uczelni Wrocławia stanął prof. Stanisław Kulczyński – botanik. Utworzono Straż Akademicką Uniwersytetu złożoną z młodzieży akademickiej. Członkowie Straży otrzymali broń, budynków pilnowano dzień i noc, ponieważ istniało niebezpieczeństwo podpalenia. Komenda Straży mieściła się w klinikach przy ul. T. Chałubińskiego.

W Grupie Naukowej znaleźli się przedstawiciele medycyny: doc. Tadeusz Baranowski oraz doktorzy: Andrzej Dzioba, Tadeusz Nowakowski, Tadeusz Szczęsny Owiński, Stanisław Szpilczyński. Grupa lekarzy przejęła budynki klinik zaraz po przyjeździe do Wrocławia. Zajęto prywatną klinikę „Mirus” przy obecnym Wybrzeżu L. Pasteura i przeznaczono ją na hotel dla pracowników nauki i asystentów.
W lipcu 1945 r. przyjechał do Wrocławia prof. Ludwik Hirszfeld -  wybitny mikrobiolog i immunolog, oddelegowany z Lublina przez Departament Szkół Wyższych Ministerstwa Oświaty w celu zorganizowania Wydziału Lekarskiego. Wraz z prof. Hirszfeldem do Wrocławia przyjechała prof. Hanna Hirszfeldowa, która przyczyniła się do zorganizowanbia opieki medycznej dla dzieci i stworzyła wrocławską naukową szkołę pediatrii. Niebawem do Wrocławia zaczęli przybywać inni lekarze ze środowiska lwowskiego, głównie Uniwersytetu Jana Kazimierza.
Tradycje Uniwersytetu Jana Kazimierza kontynuowali na Wydziale Lekarskim we Wrocławiu w 1945 r.: Tadeusz Baranowski (1910–1993), Tadeusz Owiński (1904–1995), Stanisław Szpilczyński (1910–1981), Andrzej Dzioba (1903––1984), Lesław Węgrzynowski (1885–1956), Teofil Zalewski (1872–1953), Antoni Falkiewicz (1901–1977), Ignacy Pietrzycki (1885–1964), Tadeusz Marciniak (1895–1966), Kazimierz Bocheński (1871–1953), Witołd Ziembicki (1874––1950), Zdzisław Steusing (1883–1952), Jan Lenartowicz (1877–1959), Adrian Demianowski (1887–1959), Witold Grabowski (1902–1963), Zofia Czeżowska (1890–1974), Andrzej Klisiecki (1895–1975), Kazimierz Czyżewski (1898–1978), Janina Czyżewska (1900–1979), Wiktor Bross (1903–1994), Józef Kaniak (1909–1984), Zygmunt Albert (1908–2001), Kazimierz Jabłoński (1905–2004), Wiktor Jankowski (1905––1988), Bolesław Popielski (1907–1997), Stefan Koczorowski (1910–1997), Janina Piekarska (1903–1980), Henryk Mierzecki (1891–1977), Józef Kubicz (1906–1988), Zofia Jelewska-Kaniakowa (1912–2000), Zbigniew Kubrakiewicz (1905–1988), Stanisława Falkiewiczowa (1900–1992), Leopold Jaburek (1901–1960), Rudolf Arend (1898–1980), Maria Demianow-ska (1890–1976), Florian Nowacki (1902–1957), Józef Kowalski (1804–1967), Tadeusz Lorenz (1906–1986), Kazimierz Nowosad (1909–2006), Adam Żółciński (1907–1993), Aleksander Kleczeński (1910–1966), Stanisław Kossowski (1909–1989), Ludwika Lechowska-Marciniakowa (1895–1959), Henryk Gorczyński (1889––1979), Adam Pacyński (1912–1986), Tomasz Cisek (1912–1998), Edward Riess (1911–1977), Alfred Roman Tuszkiewicz (1906–1967), Barbara Włodek-Owińska (1914–2005), Tomasz Cieszyński (1920–2010).
Pierwszy wykład na Wydziale Lekarskim (w sali bez szyb) 6 września 1945 r. wygłosił prof. Ludwik Hirszfeld dla licznie zgromadzonych studentów. Tematem wykładu były nowoczesne prądy w bakteriologii. Pierwszy wykład z anatomii opisowej wygłosił 2 grudnia tego roku prof. Stefan Różycki, dojeżdżający z Poznania do 1 lipca 1946 r., tj. do czasu objęcia katedry przez prof. Tadeusza Marciniaka. Pierwszy wykład z anatomii patologicznej 9 stycznia 1946 r. wygłosił dla 29 studentów III roku prof. Zygmunt Albert.
Większość katedr zdołano obsadzić w ciągu roku akademickiego 1945/46, uruchomiono pierwsze trzy lata nauczania medycyny i wszystkie wydziały teoretyczne. W kwietniu 1946 r. na podstawie zarządzenia Ministra Oświaty zatwierdzono zorganizowane katedry i w czerwcu tego roku w Radzie Wydziału zasiadło już 21 profesorów. Pierwszym dziekanem Wydzialu Lekarskiego Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej został prof. dr hab. Ludwik Hirszfeld.
W roku akademickim 1945/46 spośród 998 kandydatów przyjęto na I rok studiów 301 osób. W tym roku akademickim na Wydziale Lekarskim było 520 studentów (bez oddziałów), ale już w następnym roku studiowało 1390 osób na samym Wydziale Lekarskim, łącznie z Oddziałem Farmakologicznym (który powstał w 1946 r.) i Stomatologii (13.04.1947 r.) oraz Studium Wychowania Fizycznego – liczba studentów wynosiła 2378 osób. W 1946 r. Wydział Lekarski miał 32 katedry.
W roku akademickim 1947/48 zorganizowano przy Wydziale Lekarskim Szkołę Technicznych Asystentek (laborantek), jej kierownikiem został prof. Zygmunt Albert oraz Szkołę Piastunek Dziecięcych (pielęgniarek), kierownikiem została prof. Maria Wierzbowska. W obu szkołach wykładowcami byli profesorowie i asystenci Wydziału Lekarskiego. Absolwentki tych szkół wypełniły dotkliwą lukę wśród personelu średniego służby zdrowia.
W roku akademickim 1949/1950, na mocy rozporządzenia Rady Ministerstwa Oświaty z dnia 24 października 1949 r., dokonano przekształcenia Wydziału Uniwersytetu i Politechniki oraz Oddziału Farmacji i Stomatologii w Akademię Medyczną, pierwotnie nazwaną Akademią Lekarską. Po paru dniach nowa uczelnia przyjęła nazwę „Akademia Medyczna we Wrocławiu”. Oddział Farmacji stał się Wydziałem Farmaceutycznym, Oddział Stomatologii utrzymał pierwotną nazwę. Oficjalną datą powstania Akademii Medycznej jest 1 stycznia 1950 r. Nominację rektorską z rąk ówczesnego Ministra Zdrowia, prof. A. Michejdy, otrzymał prof. Zygmunt Albert. Prorektorem został prof. Bolesław Popielski, dyrektorem administracyjnym dr n. med. Witold Górny, a pierwszym dziekanem Wydziału Lekarskiego prof. Tadeusz Marciniak. W 1950 r. studiowało 2109 studentów, w tym 686 studentów Oddziału Stomatologicznego
W wyniku zmiany ustawy o szkolnictwie wyższym w 1970 r. na Wydziale Lekarskim powołano instytuty i zniesiono odpowiednie katedry. Instytutowa struktura organizacyjna przetrwała do 1982 r., w którym przywrócono ponownie katedry, kliniki i zakłady.
W roku akademickim 1963/64 przedłużono czas trwania nauki na Wydziale Lekarskim z pięciu do sześciu lat.
W 1979 r. przy Wydziale Farmaceutycznym powołano Oddział Analityki Medycznej.
29 czerwca 1978 r. utworzono Wydział Pielęgniarski, który w 2001 r. przekształcono w Wydział Zdrowia Publicznego, a 22 września 2008 r. w Wydział Nauk o Zdrowiu.
23 listopada 1989 r. uczelni nadano nazwę Akademia Medyczna im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.
25 maja 1992 r. powstał Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego.
16 listopada 2000 r. przekształcono Oddział Stomatologii Wydziału Lekarskiego w Wydział Lekarsko-Stomatologiczny. Obecnie jest jednym z trzech samodzielnych wydziałów stomatologicznych w kraju. Ostatnio Wydział otrzymał kategorię B.
10 lutego 2003 r. na Wydziale Lekarskim powstał Zespół ds. Nauczania w Języku Angielskim – English Division. Jest to jednostka koordynująca kształcenie studentów zagranicznych w ramach Wydziału Lekarskiego oraz Lekarsko-Stomatologicznego. Nauczanie odbywa się w języku angielskim, a program studiów pokrywa się z obowiązującym w języku polskim. Studenci English Division to przede wszystkim obywatele: Szwecji, Norwegii, Niemiec, Stanów Zjednoczonych Ameryki i Kanady.

Od 1961 r., gdy przyznano pierwszy po drugiej wojnie światowej honorowy doktorat, najwyższą akademicką godność otrzymało 85 osób. W tym gronie znaleźli się naukowcy polscy
i zagraniczni m.in. z: Europy,USA, Japonii. Bez względu na narodowość i kraj pochodzenia wszystkich łączy wspólna cecha – uznanie i szacunek w świecie naukowym oraz osobisty wkład w rozwój wrocławskiejuczelni medycznej, zasługi w kreowaniu współpracy i wymiany naukowej z innymi ośrodkami akademickimi. To, że w ostatnich kilkunastu latach (od 1996 r.) znacznie zwiększyła się liczba nadawanych z woli reprezentującego całą akademicką społeczność Senatu honorowych doktoratów jest wynikiem coraz szerszego otwarcia się uczelni na świat, zacieś­niania przez kadrę naukowo-dydaktyczną dotychczasowych więzi i nawiązywania nowych kontaktów z uczelniami zarówno w Polsce, jak i za granicą, dla których uczelnia medyczna we Wrocławiu z uwagi na swój prestiż staje się z każdym rokiem coraz bardziej atrakcyjnym partnerem do współpracy.

W styczniu 2008 r. zakończono pierwszy etap budowy największej inwestycji uczelni – Centrum Klinicznego przy ul. Borowskiej. Obecnie Centrum Kliniczne jest siedzibą większości klinik Uniwersytetu  Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu.